Łapanów

Zarys historii wsi Łapanów

Miejscowość ta w dawnych dokumentach określana jest jako Łapanowo lub Łapanowice.

Jest to nazwa dzierżawcza pochodząca od nazwy osobowej Ła­pan. Można też przyjąć inną wersję, a mianowicie taką, iż nazwa wsi pochodzi od przezwiska Łapka, Łapa, którym to posługiwali się rów­nież właściciele owej wsi, jednakże jak się przekonaliśmy pisząc o pierwszych informacjach o tej wsi, zapiski o parafii występowały wcze­śniej niż informacje o rycerzach Łapkach.

Po raz pierwszy, jak już nadmieniono, o Łapanowie, jako o wsi parafialnej donoszą wykazy świętopietrza z lat 1325-27. Prócz tych informacji o osadzie tej wspomina w latach 1470-80 Jan Długosz umiej­scawiając tu parafię. Wiadomo, iż w tym okresie właścicielem owej wsi był Spytek Wieruski, herbu Drużyna i miała ona 4 łany kmiece. Rzeczą pewną jest, iż od nazwy wsi Łapanów wzięli nazwisko jej właściciele a mianowicie Łapanowscy herbu Drużyna, jednakże nie wiemy od kiedy wieś ta była w ich posiadaniu. W „Herbarzu Polskim” Adama Bonieckiego Łapanowscy i Łapkowie herbu Drużyna z Ła­panowa są opisywani razem, a więc byli oni niewątpliwie bliskimi krewnymi, jednakże ustalenie ich dokładnej genealogii jest, jak na ra­zie, bardzo trudne.

Pierwszym przedstawicielem tej rodziny, o którym wspominają źródła był Zbigniew, Zbyszek z Łapanowa. Stał on dość wysoko w hierarchii urzędniczej województwa krakowskiego, ponieważ był w latach 1370-1389 łowczym krakowskim. Można się tylko domyślać, iż jego ojciec, nieznany z imienia, musiał również być dość wpływo­wym szlachcicem. Zbigniew ożenił się dwa razy; drugą żoną została Machna z Chorzowa i Gruszowa, o której źródła wspominają w roku 1385. Z małżeństwa z pierwszą żoną urodzili się: Niemierza, Kle­mens, Pełka, Zbigniew i Mikołaj.

Mikołaj z Łapanowa i Lubczy był w roku 1388 kanonikiem kra­kowskim, a w 1414 proboszczem kieleckim. Występuje w źródłach jako dziedzic części Czuszowa i Nadzowa. Prawdopodobnie między nim, a braćmi toczył się jakiś spór, ponieważ w roku 1397 została za­warta między nimi ugoda, na podstawie której przyznał on bratu Kle­mensowi 19 grzywien na Sędowicach, a wziął od tegoż Klemensa część Chudej Woli i Grabia. Mikołaj nie utrzymał się przy kantorii wiślic­kiej w roku 1411. Zył jeszcze w roku 1425.

Drugi syn Zbigniewa, również Zbigniew (to imię rodowe w ro­dzie Drużynitów pojawiało się często) z Łapanowa i Lubczy, wybrawszy karierę duchowną, doszedł do godności biskupa leodycejskiego, był sufraganem krakowskim w 1386 roku. On również wszedł w spór z braćmi, z którymi w roku 1397 zawarł ugodę i w jej wyniku wziął Kobylec i czwartą część Sędowic. W roku 1398 procesował się o gra­nice Woli Lubeckiej i Sędowic z opatem mogilskim. Żył jeszcze w roku 1419.

Pełka Łapanowski, zwany Prętkosz, z Łapanowa i Szczytnik, w wyniku ugody jaką zawarli bracia w roku 139,7 miał spłacić bratu Kle­mensowi 15 grzywien. Ręczył z tymże bratem 100 grzywien Żegocie, chorążemu krakowskiemu, za bratankiem Zbigniewem. W roku 1398 winien był Maciejowi z Łuczyc 36 grzywien, a w roku 1403 ręczył za Paszkiem Złodziejem z Biskupic. Wiadomo, że świadczył w 1407 roku stryjecznemu bratu swemu Jakuszowi z Grzybowej, przyganił rów­nież szlachectwo w 1413 roku Strzemieńczykowi z Jankowie. Wdowa po nim, Katarzyna, w roku 1441 darowała 130 grzywien Benedykty­nom z Łysej Góry za 6 grzywien dożywotniej renty. Jedyna, zdaje się, ich córka Katarzyna, wyposażona 300 grzywnami i całym dziedzic­twem Szczytniki, wyszła za Stanisława Szafrańca Młodziejowskiego, który w 1434 roku pod dawniej zrobioną oprawę żony 1000 grzy­wien, podciągnął część Łuczyc i Pielgrzymowic. Klemens Łowczyc z Łapanowa, syn Zbigniewa, pisał się również z Gruszowa i Stradlic, od 1381 roku miał liczne sprawy w Krakowie, w ugodzie z braćmi 1397 roku, ustąpił biskupowi Zbigniewowi części Woli Lubeckiej za część Sędowic, wydzielił Mikołajowi część Chudej Woli i Grabia, i za spłatą 19 grzywien część Sędowic przyznał macosze 10 grzywien. Zona jego, Helena, w latach 1397-1400 miała sprawę z biskupem krakowskim, w której razem z synem Janem nie dopuścili mu egzekucji w Gruszowie w roku 1399. Oprócz wymienionych dóbr, Klemens był jeszcze dziedzicem części Zajęczyc, Kamionnej i Jagu­stynowej Woli. Córkę Offkę wydał za Jana z Zakliczyna, wójta z My­ślenic, który w 1397 roku oprawił jej 800 grzywien posagu i wiana. Od tego zięcia wziął Klemens w zastaw w 1405 roku bachmistrzostwo wielickie i 8 kopaczy za 200 grzywien. Świadczył w roku 1407 jako brat stryjeczny Jakuszowi z Grzybowej, kilkakrotnie świadczył przy wywodach szlachectwa z herbu Krzywaśń, zawołania Drużyna. Żył jeszcze w 1420 roku.

Synami Klemensa byli: Jura z Łapanowa świadczący 1428 roku Mikołajowi z Książnic i Prandota z Łapanowa, zabity przez Klemensa Łapkę z Kobylca.
Długosz pisze, że dziedzicem części Gruszowa i Kamiennej, ina­czej Osikowej, był Urban Łapka, a połowy Stradlic Jura Łapanowski, zwany Łapka. Dobra te były własnością Klemensa, widocznie zatem i jego potomkowie przybierali przezwisko Łapka.

Pierworodnym łowczego Zbyszka z Łapanowa był Niemierza z Łapanowa, który był wojskim krakowskim. Nie żył już 1395 roku, w którym dzieci jego miały spór graniczny w Sędowicach wraz ze stryja­mi z opatem mogilskim. Z dzieci tych znamy dwóch synów: Zbignie­wa i Piotra.

Zbigniew Łapka z Łapanowa, pełnił w latach 1418-1421 funkcję dworzanina pokojowego królewskiego, był więc bardzo blisko dwo­ru Władysława Jagiełły. W latach 1423-1428 był komornikiem ziem­skim krakowskim. Zbigniew pisał się często z Przestańska. Wdowa po nim Małgorzata, z synem Zbigniewem, zyskali nakaz działu na szwa­grze i stryju Piotrze w 1430 roku. Zbigniew darował matce 1446 roku swą stadninę i nie używał on przezwiska Łapki, tak jak i trzej jego synowie: Zbigniew, Stanisław z Lubczy i Woli Lubeckiej i Niemierza z Woli Lubeckiej, Przestańska i Pełcznicy. Niemierza otrzymał w 1468 roku za żoną Agnieszką Rejówną, łowczanką krakowską, od teścia w 100 grzywnach wieś Niedary, żył jeszcze w roku 1472, a w trzy lata potem bracia jego, Zbigniew i Stanisław, dziedzice Lubczy i Woli Lubeckiej, jako opiekunowie jego dzieci, zaczęli proces z Rejami o spłatę 100 grzywien. W 1480 roku owi stryjowie oddali odebraną od Rejów wieś Żymiki synom Niemierzy: Jerzemu i Niemierzy.

Piotr Łapka z Łapanowa, Kobylca i Rybia, drugi syn Niemierzy, wojskiego, był studentem Uniwersytetu krakowskiego w roku 1409. W latach 1424-1425 jako pisarz królewski miał nakazany dział z brato­wą i bratankiem w roku 1430. Ów wziął w zastaw Żelazowice w roku 1443 od Mszczuja ze Skrzynna i świadczył z rodu Drużynów w Kra­kowie w roku 1446. Syn jego Klemens Łapka z Kobylca, Kamienia, Gruszowa, skazany został na karę grzywny za zabicie Prandoty z Ła­panowa w roku 1459. Później w 1463 roku dochodził on pierwszeń­stwa praw swych do patronatu w Łapanowie i pozwał Jana z Łapano­wa o poranienie go w domu szkolnym (patrz wyżej).

Innym przedstawicielem Łapków był Zbigniew z Kobylca i Ry­bia, współpatron kościoła w Łapanowie, w 1503 roku został miano­wany testamentem Jakuba Lubomirskiego, opiekunem Joachima Lu­bomirskiego, po długim procesie zatwierdzony przez sąd w 1521 roku zdał rachunki z opieki razem z Jordanem, kasztelanem wojnickim (patrz wyżej). Katarzyna i Krystyna Łapkówny były klaryskami w Sączu w roku 1553.

Kolejny szlachcic o tym nazwisku (nie znamy jego ojca) Mikołaj Łapka, dziedzic na Łapanowie, wziął w 1530 roku w zastaw za 50 grzywien dom na Kazimierzu od Krzysztofa Kwiatoniowskiego. Mi­kołaj procesował się w 1561 z Katarzyną Wielogłowską.

Boniecki pisze, że trzech braci Łapków bliżej nie zidentyfikowa­nych, zająwszy się 1543 roku chowaniem zmarłych w czasie wielkiego moru, zebrało znaczne pieniądze.

Inny przedstawiciel rodu Łapków, Stanisław z Łapanowa i Rybia, zapisał w 1545 roku żonie swej Elżbiecie, córce Jakuba Tęgoborskie­go, 400 florenów posagu na połowie swych dóbr. Synowie ich: Alek­sander i Jakub, to studenci Uniwersytetu krakowskiego w 1557 roku, natomiast o trzecim Janie wspominano w wyrokach lubelskich w 1585 roku. Wspomniany wyżej Aleksander, po ukończeniu uczelni został pisarzem starosty krakowskiego do spraw żydowskich. Zmarł w 1582 roku i pochowany został u Świętej Katarzyny w Krakowie. Paprocki nazywa go godnym do posług Rzeczypospolitej, a tymczasem dopi­sek przy nim w Album studiosorum Uniwersytetu krakowskiego, jest dla niego bardzo niepochlebny.
Jakub, brat Aleksandra był żupnikiem wielickim w 1589 roku, z żony Katarzyny, miał syna Adama 1592 roku. Ten sam pewno Adam Łapanowski, był obecny na sejmiku w Rzeszowie 1587 roku.

Kolejny Łapka, Fryderyk, był dziedzicem Pasierbca, w sądeckim i Kamionki, w szczyrzyckim w 1581 roku. Procesował się z Dembiń­skimi z Kawęcina i Grudzin o poddanych w 1618 roku.

Wiadomo, iż niektórzy przedstawiciele Łapków oddali się służbie żołnierskiej. Piotr za długie lata w wojsku dzielnie przeżyte, otrzymał połowę Kudyjowiec, w starostwie barskim, które posiadał w 1629 roku. Inny szlachcic, Marcin z Łapanowa Łapka, zmarły 1652 roku, ma na­grobek w Łapanowie. Był on towarzyszem husarskim i z tego wzglę­du można sądzić, iż posiadał dość duży majątek. Jego dzieje żołnier­skie są nieznane.

Z rejestru poborowego z roku 1581 wiadomo nam, iż dziedzica­mi Łapanowa byli bracia Stanisław i Seweryn Łapanowscy. Część Sta­nisława liczyła wówczas 7 prętów roli natomiast część Seweryna miała 2 łany kmiece. Barbara, córka Seweryna Łapki wyszła za mąż za To­masza Kazimirskiego.
Rejestr poborowy z 1629 roku podaje, iż Łapanów, własność nie­jakiego Prokopa Rokosza, posiadał wówczas 1,5 łana kmiecego. Jan Stanisław Lipski, następny właściciel tej wsi, w roku 1680 posiadał w niej półtora łana kmiecego. Trzech zagrodników posiadało rolę, dwóch nie miało jej wcale, ziemię uprawiał również jeden czynszownik, a usługi wykonywał 1 rzemieślnik. Następne wieści o właścicielach Ła­panowa pochodzą dopiero z XIX wieku.